Sürdürülebilir Ürünler için Ekolojik Tasarım Yönetmeliği (AB 2024/1781 – ESPR), Avrupa Yeşil Mutabakatı (2019) ve Döngüsel Ekonomi Eylem Planı (2020) temel alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Birliği (AB), 2050 yılına kadar iklim açısından nötr ilk kıta olmayı hedeflemektedir. Mevcut üretim ve tüketim hala oldukça doğrusal bir yapıya sahip olup, aşırı kaynak kullanımı, atık ve emisyonlara neden olmaktadır.
AB’nin tekstil, mobilya ve ara mallar alanındaki en büyük tedarikçilerinden biri olan Türkiye için bu durum büyük önem taşımaktadır: Yeni kurallara uymayan ürünler AB sınırlarında engellenme riskiyle karşı karşıya kalırken, kurallara uyum sağlayan ürünler 450 milyon tüketiciden oluşan pazardaki konumlarını güçlendirecektir.
ESPR sadece bir çevre yasası değil, aynı zamanda bir iş pasaportudur. Dayanıklılık, geri dönüştürülebilirlik ve Dijital Ürün Pasaportlarına yatırım yapan Türk şirketleri, Avrupa pazarına erişimlerini sürdürmekle kalmayacak, aynı zamanda yeni döngüsel ekonomide sözleşmeler, güvenilirlik ve dayanıklılık kazanarak bu pazara liderlik edeceklerdir.
Zaman Çizelgesi:
- ESPR, Temmuz 2024’ten itibaren yasal olarak bağlayıcıdır.
- Gerçek etki tarihleri ise, sektörünüze bağlıdır: Ürün grubunuzun delege edilen yasası kabul edilir edilmez, uyum zorunlu hale gelir.
- Türk ihracatçılar (özellikle tekstil ve konfeksiyon) için ilk bağlayıcı gerekliliklerin 2027’den itibaren yürürlüğe girmesi beklenmektedir.
A. HEDEFLER
Sürdürülebilir ürünleri AB pazarında norm haline getirmek.
Karbon ve çevresel ayak izini azaltmak.
Dayanıklılık, onarılabilirlik, yeniden kullanılabilirlik, geri dönüştürülebilirlik ve atıkların azaltılması gibi döngüsel ekonomi ilkelerini desteklemek.
İç pazarda sürdürülebilir ürünlerin serbest dolaşımını sağlamak.
B. KAPSAMDAKİ ÜRÜNLER
ESPR ve 2025-2030 Çalışma Planı 4 kategori içermektedir:
1. Nihai Ürünler:
Tanım: tüketicilerin satın aldığı ve kullandığı ürünler.
Örnekler:
- Tekstil ve Giyim (ör. giysiler, konfeksiyon ürünleri).
- Mobilya (ayrı bir alt kategori olarak yataklar dahil).
- Lastikler (araçlarda kullanılan, geri dönüştürülebilirliğe odaklanan).
Neden dahil edildi: Bunlar büyük pazarlara ve yüksek çevresel etkilere (atık, karbon, su, enerji) sahiptir. Bu alanda dayanıklılık, onarılabilirlik ve geri dönüştürülebilirliğin iyileştirilmesi, tüketicilere ve çevreye doğrudan fayda sağlar.
2. Ara Ürünler:
Tanım: birçok sektöre girdi sağlayan malzemeler/bileşenler.
Örnekler:
- Demir ve Çelik (inşaat, araçlar, makinelerde kullanılır).
- Alüminyum (ambalaj, elektronik, otomobil, binalarda kullanılır).
Neden dahil edildi:? 👉 Tedarik zincirinde önemli bir role sahiptirler ve çevresel ayak izlerinin azaltılması (geri dönüştürülmüş içerik, verimlilik, daha temiz üretim yoluyla) birçok sektörde çarpan etkisi yaratır.
3. Yatay Gereklilikler
Tanım: Sürdürülebilirlik için çapraz kurallar.
Örnekler:
- Onarılabilirlik (puanlama sistemleri dahil) – elektronik ve ev aletleri gibi geniş bir alanda uygulanacaktır.
- Elektrikli/elektronik ekipmanlar için geri dönüştürülmüş içerik ve geri dönüştürülebilirlik.
Neden dahil edildi? 👉 Bu ürünler, birçok sektörde sürdürülebilirlik uygulamalarının tutarlılığını ve ölçeklenebilirliğini sağlar ve ürün bazında yinelemeleri önler.
4. Enerjiyle İlgili Ürünler:
Tanım: enerji tüketen/kontrol eden cihazlar veya sistemler.
Örnekler:
- Ev aletleri: bulaşık makineleri, çamaşır makineleri, kurutma makineleri, buzdolapları.
- Bilgi ve İletişim Teknolojileri cihazları: cep telefonları, tabletler, ekranlar.
- Enerji altyapısı: EV şarj cihazları, elektrik motorları, kaynak ekipmanları, düşük sıcaklık yayıcılar.
- Diğer: bekleme ve kapalı modda güç tüketimi.
Neden dahil edildi? 👉 Bu ürünler, AB enerji tüketimi ve emisyonlarının başlıca nedenleridir; bu alandaki ekolojik tasarım kuralları CO₂ emisyonlarını azaltır, hanelerin tasarruf etmesini sağlar ve enerji etiketleme (A–G ölçeği) ile uyumludur.
C. GEREKLİLİKLER
1. Uzun Ömürlü Ürünler Tasarlayın:
AB artık dayanıklılık, güvenilirlik, onarılabilirlik, yükseltilebilirlik, yeniden kullanılabilirlik ve geri dönüştürülebilirlik talep etmektedir.
👉 Çabuk bozulan, onarılamayan veya geri dönüştürülemeyen ürünler yakında piyasadan çekilecektir. Uzun ömürlü tasarımlar yapmazsanız, rakipleriniz yapacaktır.
2. Geri Dönüşüm Engellerini Ortadan Kaldırın:
Geri dönüşümü veya yeniden kullanımı engelleyen tehlikeli maddeler gündemde.
👉 Ürününüz sorunlu kimyasallar veya kompozitler içeriyorsa, yasal düzenlemeler ve pazarın reddiyle karşı karşıya kalacaksınız. Döngüsellik artık isteğe bağlı değil, faaliyet göstermenizin şartıdır.
3. Dijital Ürün Pasaportu (DPP) Alın:
Düzenlemeye tabi her ürün, QR kodu ile erişilebilen zorunlu bir Dijital Ürün Pasaportu taşıyacaktır. Bu pasaportta aşağıdaki bilgiler yer alacaktır:
- Çevresel ayak izi.
- Onarılabilirlik puanı.
- Geri dönüştürülmüş içerik ve endişe verici maddeler.
👉 Alıcılar, düzenleyiciler ve hatta rakipler ürününüzün gerçekte ne kadar sürdürülebilir olduğunu görmelidir. Veri hikayenizin sahibi siz değilseniz, başkası sizin için tanımlayacaktır.
4. Satılmayan Ürünleri İmha Etmeyi Durdurun:
AB, satılmayan tüketici ürünlerinin (öncelikle tekstil ve ayakkabı ürünleri) imha edilmesini yasaklıyor. Şirketler, neyi neden imha ettiklerini bildirmek zorundadır.
Satılmayan stokları israf etmek artık sadece kötü bir halkla ilişkiler sorunu değil, yakında yasadışı da olacak.
5. Tek Pazar, Tek Standart:
Uygun ürünler, 450 milyondan fazla tüketicinin bulunduğu AB tek pazarına engelsiz erişim sağlar.
👉 Uyumsuzluk halinde; gümrük engelleri, para cezaları ve tedarikten dışlanma bekleyebilirsiniz. Uyumluluk, Avrupa’nın en büyük tüketici pazarına giriş biletinizi oluşturur.
D. NEDEN ÖNEMLİ – NE YAPILMALI
Zorluk: Türk ihracatçılar, özellikle tekstil sektöründe, ESPR’ye uymak için süreçlerini hızla iyileştirmelidir. KOBİ’ler, maliyet baskıları ve parçalı destek nedeniyle özellikle savunmasızdır.
Fırsat: Erken uyum sağlayanlar – döngüsellik için tasarım yapan, DPP’leri uygulayan ve tedarik zincirlerini optimize edenler – sadece hayatta kalmakla kalmayacak, aynı zamanda gelişeceklerdir.
E. SONRAKİ ADIMLAR
Türk şirketleri için ESPR sadece bir uyum meselesi değil, AB pazarında liderlik yolunda bir yol haritasıdır. Doğru rehberlikle, karmaşıklık fırsata dönüşür.
- Uyum Açıklarını Belirleyin: Ürünlerinizin ESPR gerekliliklerine ne kadar uyduğunu belirleyin.
- DPP’lerde Öne Geçin: Dijital Ürün Pasaportları ve izlenebilirlik için veri altyapısı oluşturun.
- Satılmamış Stokları Yeniden Düşünün: İmha yerine alternatifler uygulayın — bağış, yeniden satış, geri dönüşüm.
- Stratejik Destek Arayın: Kapasite geliştirme ve eksiklik analizi için işbirliği yapın.
